وکیل مهریه ایلام

زن در زندگی مشترک برخلاف باور عموم وظایف سخت و پیچیده ای ندارد. همیشه این سوال برای زنان پیش می آید که آیا کار کردن در خانه یا نگهداری از فرزندان وظیفه شرعی و قانونی آنها است؟ آیا اگر اینگونه اعمال را در خانه انجام ندهند شوهر می تواند آنها را به انجام کار اجبار نماید؟

باید گفت که کار کردن در خانه، آشپزی، نگهداری و شیر دادن به فرزندان و… نه تنها وظیفه شرعی و قانونی زن نیست بلکه می تواند برای انجام آنها تحت شرایطی از شوهر خود اجرت مطالبه نماید که پیش تر نیز به آن اشاره کردیم.

اما زنان ایرانی با توجه به تقسیم کار سنتی که در زندگی خانوادگی وجود دارد و همچنین عشق به همسر و زندگی مشترک و همچنین شوق در انجام وظایف مادری همواره بدون هیچ  چشم داشتی این اعمال را انجام می دهند.

اما این سوال نیز نباید بی پاسخ بماند. اگر زن در خانواده موظف به انجام هیچ یک از اعمال فوق الذکر نیست، پس در زندگی مشترک چه وظایفی دارد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که تنها وظیف زن در خانواده و تنها تکلیف شرعی و قانونی او تمکین از شوهر می باشد. تمکین به دو دسته عام و خاص تقسیم می شود.

تمکین عام

تمکین در تعریف حقوقی به معنای اطاعت از مرد در زندگی مشترک  می باشد. این اطاعت در مواردی مثل سکونت در محلی که مرد مشخص می نماید، عدم خروج از منزل بدون اجازه شوهر، حسن معاشرت با شوهر و موارد این چنینی خلاصه می شود و شامل انجام کارهای خانه نمی شود.

تمکین خاص

تمکین خاص در معنای قانونی خود به معنای انجام رابطه زناشویی بین زوجین است. در واقع زن وظیفه دارد همه نیازهای متعارف و ممکن برای زناشویی و برقراری رابطه جنسی را برای شوهر فراهم کند و هرزمان که شوهرش نیاز به رابطه زناشویی داشته باشد خود را آماده نماید.

البته تمکین یک امر مطلق نیست. در مواردی زن می تواند تمکین نکرده و به رابطه زناشویی تن ندهد و این عدم تمکین هم او را از نفقه محروم نمی سازد.

یکی از این موارد استفاده از حق حبس است. طبق ماده ۱۰۸۵که مقرر می دارد « زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده ازایفاء وظایفی که در مقابل شوهردارد امتناع کند مشروط براینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. » زن می تواند تا زمانی که مهر او  به طور کامل پرداخت نشده است از تمکین خودداری نماید.

البته اجازه عدم تمکین در موارد دیگری نیز به زن  داده شده که پرداختن به آن از موضوع بحث ما خارج است.

تفاوت اجرت المثل با نفقه

نفقه همان هزینه های جاری زندگی است که شامل همه نیازهای متعارف زن متناسب با شان و جایگاه اجتماعی او می شود. ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی در تعریف نفقه مقرر می دارد:

« نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.»

پس تعریف قانونی فوق نشان می دهد که نفقهدر واقع همان هزینه های زندگی جهت رفع نیازهای متعارف زن است.

اما تفاوت اصلی نفقه و اجرت المثل زن در این است که طبق ماده ۱۱۰۶قانون مدنی شوهر در صورت تمکین زن همواره مکلف به پرداخت نفقه می باشد اما در اجرت المثل ایام زوجیت باید حتما کاری توسط زن انجام شود و آن کار به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام شده باشد.

پرداخت اجرت المثل زن شرایط دیگری هم دارد که در ادامه به تفصیل به آنها خواهیم پرداخت.

اجرت المثل ایام زوجیت چیست؟

اجرت المثل ایام زوجیت بنابر تعریفی که پیش تر از واژه اجرت المثل ارائه شد به معنای بها و اجرت تمامی کارهایی است که زن در خانه شوهر انجام داده است. همانطور که قبلا گفتیم تنها وظیفه زن تمکین از شوهر است. پس در قبال هر کاری که غیر از آن در خانه شوهر انجام می دهد تحت شرایطی مستحق دریافت اجرت و پاداش است.

ماده ۳۳۶ قانون مدنی مقرر می دارد :

«هر گاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است.»

بنابر ماده فوق هر کسی که به دستور دیگری عملی را انجام دهد که برای آن عمل عرفا دست مزدی پرداخت می شود مستحق دریافت آن دستمزد عرفی خواهد بود. زن هم در زندگی مشترک از این قاعده مستثنی نیست. لذا اگر کاری در خانه شوهر انجام دهد که برای آن عرفا مزد پرداخت می شود، مستحق دریافت این اجرت خواهد بود.

همچنین در بند الف تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق که در تاریخ ۲۸ آبان ۱۳۷۱ توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رسید  مقرر شد که چنانچه شرایط زیر محقق شود زن مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود.

در این ماده واحده مقرر شده است:

«چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا بر عهده وی نبوده، به دستور زوج و با نداشتن قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام‌شده را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌کند.»

شرایط تعلق اجرت المثل

برای اینکه طبق قانون، اجرت المثلی که به زن تعلق میگیرد باید شرایطی وجود داشته باشد. در صورتی که جمیع این شرایط محقق شود زن مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود. این شرایط عبارت است از:

• در ضمن عقد شرط نشده باشد

در هر عقد و قراردادی که بین طرفین منعقد می شود طرفین آزاد هستند که شروطی را در ضمن عقد درج نمایند و در صورت توافق بر این شروط ، مکلف به انجام آنها خواهند بود. این شروط ضمن عقد چنانچه خلاف مقتضای ذات عقد نباشند یا شروط غیر شرعی و غیر قانونی نباشند باید اجرا شوند.

یکی از شروطی که توافق در رابطه با آن از نظر قانون اشکالی ندارد، توافق در رابطه با کار در منزل توسط زن است. طرفین در ضمن عقد می توانند شرط کنند که در قبال کلیه کارهایی که زن در خانه انجام می دهد از جمله آشپزی، نظافت، نگهداری از بچه ها و… مستحق دریافت هیچگونه اجرت و پاداشی نباشد و همه این کارها را در خانه به صورت رایگان انجام دهد. در این صورت زن مستحق دریافت این اجرت  نخواهد بود.

یک نوع دیگر از شرط ضمن عقد را هم در رابطه با اجرت المثل زن می توان فرض نمود. مثلا اینکه در ضمن عقد شرط شود که در قبال کلیه کارهایی که زن در خانه شوهر انجام می دهد مستحق دریافت مقداری اجرت مشخص باشد. مثلا می توان گفت که در قبال کلیه کارهایی که زن در خانه انجام می دهد ماهیانه یک میلیون تومان اجرت دریافت نماید.

طبق تعریفی که قبلا به آن اشاره کردیم به این نوع از اجرت، اجرت المسمی گفته می شود زیرا به صراحت در متن قرارداد ذکر شده است. پس در صورت مشخص شدن اجرت المسمی زن دیگر مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود.

• تبرعی نباشد

طبق ملاکی که ماده ۳۳۶ در خصوص اجرت المثل زن مشخص می نماید شخصی که کاری را انجام می دهد نباید قصد تبرع داشته باشد. به عبارت دیگر اگر شخصی از سر لطف و مهربانی بخواهد کاری را به صورت رایگان برای شخص دیگری انجام دهد مستحق اجرت المثل ایام زوجیت نخواهد بود.

البته از آنجایی که اصولا هیچ شخصی برای دیگری کاری را به رایگان انجام نمی دهد و به بیان حقوقی، انجام هر عملی ظاهر در عدم تبرع دارد، بار اثبات این موضوع بر عهده شوهر می باشد.

به عبارت دیگر باید گفت علی الاصول کلیه کارهایی که زن در خانه شوهر انجام می دهد به نیت تبرع و مجانی نیست و این موضوع را مرد باید برای دادگاه به اثبات برساندکه زن به قصد تبرع کاری را انجام داده است. چنانچه مرد موفق به اثبات قصد تبرع زن در انجام این امور شود مساله اجرت المثل زن منتفی می گردد و زن مستحق اجرت المثل نخواهد بود.

• کار شرعا به عهده زن نباشد

از شرایطی که در ماده واحده فوق الذکر به آن اشاره شده است این است که کاری که انجام شده است نباید شرعا و قانونا بر عهده زن بوده باشد.

به عبارت دیگر اگر کارهایی که زن در زندگی مشترک انجام می دهد خارج از تکلیف شرعی و قانونی او بوده باشد اصولا مستحق دریافت اجرت المثل ایام زوجیت برای آن عمل خواهد بود.

همانطور که قبلا هم گفتیم وظیفه شرعی و قانونی زن فقط تمکین از شوهر است و زن هیچ وظیفه ای در انجام کارهای منزل و نگهداری از فرزندان ندارد لذا برای انجام آنها می تواند درخواست اجرت نماید.

• به دستور شوهر باشد

ملاک دیگری که ماده ۳۳۶ در رابطه با استحقاق زن به دریافت اجرت به ما می دهد این است که کلیه کارهایی که زن در زندگی مشترک انجام داده است باید به درخواست و دستور شوهر بوده باشد.

پس چنانچه کاری به دستور و درخواست شوهر انجام نشده باشد به آن زن اجرت المثل تعلق نمی گیرد.

دریافت اجرت المثل پس از فوت همسر

اجرت المثل از حقوق مالی زن می باشد که برای کاری هایی که زن در مدت زندگی مشترک انجام می دهد به کار می رود.

لازم به ذکر است که کارهایی که زن انجام میدهد نباید از وظایف شرعی و قانونی وی باشد تا بتوان از شمول اجرت المثل ایام زوجیت محسوب شود. مطابق ماده ۳۳۶ قانون مدنی: اگر زن کارهای که انجام میدهد از وظایف قانونی او نباشد و به لحاظ عرفی ارزشمند باشد و به قصد تبرع (رایگان) نباشد ، دادگاه رای به پرداخت اجرت المثل زن میدهد. درنتیجه برای دریافت اجرت المثل لازم به درخواست طلاق نمی باشد و زن هرموقع حتی در طول زندگی مشترک میتواند تقاضای اجرت المثل نماید.

حکم به پرداخت اجرت المثل زن در عقد موقت نیز موضوعیت دارد. بنابراین با وجود شرایط فوق الذکر زن پس از فوت همسرش میتواند مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت کند.

• درخواست طلاق توسط زوج

برای این که زن مستحق اجرت المثل باشد باید طلاق به درخواست مرد صورت بگیرد. یعنی اگر زن خواهان طلاق از شوهر خود باشد مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود.

• طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء رفتار زن نباشد

اگر طلاق به درخواست مرد به استناد تخلف زن از وظایف همسری ( عدم تمکین) یا ناشی از سوء اخلاق و رفتار زن باشد زن حق درخواست اجرت المثل را نداشته و دادگاه هم در صورت اثبات این امر نسبت به پرداخت اجرت المثل زن رای صادر نخواهد کرد.

ارکان دعوای اجرت المثل

• طرح دعوای طلاق

اصولا دعوای مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت زمانی مطرح می شود که دادخواست طلاقی در میان باشد. زیرا اصولا تا زمانی که زندگی مشترک در جریان است، زن و شوهر به خاطر اینگونه مسائل بنیان خانوداه را به خطر نمی اندازند. هرچند طرح این دعوا در صورتی که دادخواست طلاق هم داده نشده باشد از نظر قانونی منعی ندارد

ولی به دلیل اینکه این موضوع بسیار نادر و دور از ذهن است بسیاری از اساتید حقوق طرح دعوای طلاق را مقدمه دعوای مطالبه اجرت المثل زن دانسته و حتی برخی آن را از ارکان این دعوا می دانند.

• طلاق به در خواست زوج

همانطور که قبلا اشاره کردیم طلاق باید به درخواست زوج باشد تا اجرت المثل را بتوان مطالبه نمود و چنانچه زن درخواست طلاق داده باشد مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود.

مراحل دادرسی در دعوای مطالبه اجرت المثل

۱.احراز ارکان و شرایط دعوا

قاضی ابتدا باید شرایط و ارکان دعوا را که در بالا ذکر شد ، احراز نماید. بعد از اینکه تمامی شرایط فوق الذکر توسط قاضی احراز شد یعنی زن مستحق دریافت اجرت المثل است پس قاضی باید وارد مراحل بعدی در رسیدگی به این دعوا شود.

در این مرحله دادگاه می تواند کلیه اعمالی که برای کشف حقیقت ضروری می داند را انجام دهد.

از جمله صدور قرار تحقیق محلی، معاینه محل، احضار و استماع شهادت شهود. در صورتی که قاضی نیاز به استماع شهادت شهود داشته باشد جلسه را تجدید می نماید و شهود را برای جلسه بعدی جهت استماع شهادت آنها احضار خواهد کرد.

۲.ارجاع امر به کارشناس

دادگاه پس از اینکه با استفاده از تمامی روش هایی که می تواند حقیقت را کشف نماید استحقاق زن را به دریافت احرت المثل محرز بداند، قرار ارجاع امر به کارشناس را صادر خواهد نمود. این کار برای این است که در این مرحله مشخص شود میزان اجرت المثل زن چقدر خواهد بود؟

در واقع در این مرحله کارشناس با بررسی جمیع شرایط از جمله اوضاع و احوال زندگی، تعداد فرزندان، شان و جایگاه اجتماعی زن، میزان کار انجام شده توسط زن و… اقدام به مشخص نمودن میزان اجرت المثل برای او خواهد کرد.

در این مرحله کارشناس نظریه کارشناسی را مبنی بر میزان مبلغ اجرت المثل زن صادر و به دادگاه تحویل می دهد.

۳.صدور حکم به پرداخت اجرت المثل

در جلسه بعدی بعد از اینکه نظریه کارشناسی به دست قاضی پرونده می رسد در صورتی که طرفین نسبت به رای کارشناسی و جریان صدور آن اعتراض موثری نداشته باشند قاضی بر مبنای نظر کارشناس اقدام به صدور رای خواهد نمود.

اما درصورتی که اعتراضی به رای کارشناس به دادگاه واصل شود قرار ارجاع امر به هیات کارشناسی جهت بررسی دوباره صادرخواهد شد.

در هر صورت نکته ای که در رابطه با این موضوع لازم است بیان شود این است که پس صدور رای مبنی بر پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت مادامی که شوهر تمامی حق و حقوق زن را در این خصوص پرداخت نکند، دادگاه اقدام به صدور رای طلاق نخواهد نمود.

عوامل موثر در تعیین میزان اجرت المثل

تعیین میزان اجرت المثل زن اصولا توسط کارشناسان رسمی دادگستری انجام می گیرد. هرچند قاضی تکلیفی به پذیرش قطعی نظر کارشناس نداشته و این کار فقط برای کمک به علم قاضی صورت می گیرد اما اصولا قضات از نظریه کارشناسی در این خصوص تبعیت می نمایند.

در تعیین میزان اجرت توسط کارشناس عوامل بسیاری مورد بررسی قرار می گیرد که به عنوان نمونه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

۱.تحصیلات

میزان تحصیلات زن تا حد زیادی بر نظر کارشناس بر تعیین میزان اجرت المثل تاثیر می گذارد. هر قدر سطح تحصیلات زن بالاتر باشد میزان اجرتی که به او تعلق می گیرد بیشتر است.

مثلا اگر از شوهر خود در زمان بیماری پرستاری کرده باشد و برای این عمل مستحق اجرت المثل باشد طبیعی است که میزان حقوقی که به یک پرستار با مدرک فوق لیسانس باید پرداخت شود از میزان دستمزدی که به یک پرستار با مدرک دیپلم پرداخت می شود بیشتر خواهد بود.

۲.شاغل بودن

چنانچه زنی در بیرون از خانه شاغل باشد میزان اجرت المثلی که به او تعلق می گیرد کمتر خواهد بود!

این موضوع یک موضوع کاملا عقلی است. طبق قانون زن کاملا دارای استقلال مالی از شوهر خود است و اگر در بیرون از خانه مشغول کار باشد به هیچ وجه تکلیفی به صرف دستمزد خود در زندگی مشترک ندارد  و تمامی دستمزد متعلق به خود زن می باشد. همچنین باید گفت که شاغل بودن زن و استقلال مالی او به هیچ وجه حق او را بر دریافت نفقه از بین نمی برد.

پس زنی که در بیرون از خانه مشغول به کار می باشد اصولا از زنی که تمام وقت خود را در خانه می گذراند، ساعات کمتری را به کار داخل خانه می پردازد. از آنجایی که اجرت المثل زن به کارهایی که به دستور شوهر و در خانه انجام می دهد تعلق می گیرد طبیعی است که به زن خانه دار اجرت بیشتری تعلق بگیرد.

۳.تعداد فرزندان

هرچه تعداد فرزندان بیشتر باشد درگیری ها و کارهای مادر هم بیشتر  می شود.

آماده کردن آنها، رسیدگی به درس و مدرسه بچه ها، بردن آنها به مدرسه، آماده کردن غذا و لباس و حتی شیر دادن و نگهداری از آنها در دوره کودکی، همه و همه باعث می شود که میزان کار مادران در خانه با تعداد فرزندان رابطه مستقیمی داشته و هرچه تعداد آنها بیشتر باشد میزان کار مادر بیشتر بوده و تبع آن میزان اجرت هم بیشتر می شود.

۴.سال های زندگی مشترک

هرچه مدت بیشتری از زندگی مشترک گذشته باشد میزان کارهایی که زن در جریان زندگی مشترک انجام داده هم بیشتر است پس میزان اجرتی هم که به او تعلق می گیرد باید بیشتر باشد.

۵.شان اجتماعی زن

شان و جایگاه اجتماعی زن چه قبل از ازدواج و چه بعد از ازدواج از عوامل مهم و تاثیر گذار در تعیین میزان اجرت المثل زن است. مثلا زنی که قبل از ازدواج در یک خانواده متمول و ثروتمند بزرگ شده است نسبت به زنی که در یک خانواده معمولی یا فقیر رشد کرده است از میزان اجرت بیشتری برخوردار می شود زیرا میزان اجرت باید با اوضاع و احوال زن تناسب داشته باشد.

یا مثلا زنی که در یک شغل بسیار خوب و با مرتبه ای مثل مدیر عامل یک شرکت مشغول به کار می باشد باید نسبت به زنی که صرفا خانه دار است اجرت بیشتری دریافت نماید. زیرا میزان حقوقی که این زن به ازای هر ساعت کاری در آن شرکت کسب می کند بسیار بیشتر از یک زن خانه دار یا یک کارمند عادی است، پس اجرتی هم که در قبال کار در خانه به او تعلق می گیرد باید با اوضاع و احوال او تناسب داشته باشد.