مالكيت معنوي
تهيه و تدوين: علي نوريان
رئيس شعبه 20 دادگاه عمومي حقوقي اصفهان
اشاره
«حقوق مالكيت معنوي» يا به عبارتي «حقوق مالكيت فكري» حقوقي است كه موضوع آن اثر فكري انسان است نه شيء مادي اما اين آثار كه زاييده فكر بشر هستند، داراي ارزش اقتصادي مي باشند. حقوق مالكيت فكري يكي از اركان مهم تمدن است. هدف حقوق مالكيت فكري، محترم شمردن پديدآورنده و حمايت از اثر اوست و به عبارتي هدف آن، احترام به حقوق معنوي يا اخلاقي و حقوق مادي يا مالي مؤلف است.
در اين مختصر به اقسام مصاديق حقوق مالكيت معنوي و ساير مسائل حقوقي مرتبط با آن مب پردازيم.
اقسام حقوق مالكيت معنوي:
مالكيت معنوي به دو شاخه عمده مالكيت صنعتي و مالكيت ادبي و هنري تقسيم مي گردد.
1- مالكيت صنعتي: بخشي از مالكيت فكري است كه به خلاقيت هاي ذهني و فكري بشر در زمينه هاي صنعتي مربوط مي شودمهم ترين اين خلاقيت ها به طور كلي عبارتند از: حق ثبت اختراع، نام هاي تجاري، علائم تجاري و خدماتي، طرح هاي صنعتي، نشانه هاي جغرافيايي و … و هدف اجتماعي از حقوق مالكيت صنعتي، تأمين حمايت براي نتايج مثبت سرمايه گذاري در توسعه فن آوري نوين است.
2- مالكيت ادبي و هنري «حق مؤلف» يكي از بخش هاي تشكيل دهنده مالكيت معنوي است كه در آن از گونه هاي آثار ادبي و هنري مثل كتاب، مقاله، رساله، نمايشنامه، شعر، ترانه، سرود، آثار سينمايي، نقاشي، پيكره، عكاسي و … و حمايت از پديدآورندگان آن بحث مي كند.
اول: مصاديق حقوق مالكيت صنعتي در حقوق ايران:
بر اساس قانون جديد، ثبت اختراعات، طرح هاي صنعتي و علائم تجاري مصوب 1386 مجلس شوراي اسلامي كه به صورت آزمايشي و به مدت پنج سال قابليت اجرا دارد مصاديق حقوق مالكيت صنعتي به شرح زير است:
الف) حق اختراع
اختراع نتيجه فكر فرد يا افراد است كه براي اولين بار فرايند يا فرآورده هاي خاص را ارائه مي كند و مشكلي را در يك حرفه، فن، فناوري، صنعت و مانند آنها حل مي نمايد.
اختراعي قابل ثبت است كه حاوي ابتكار جديد و داراي كاربرد صنعتي باشد. ابتكار جديد عبارت است از آنچه كه در فن يا صنعت قبلي وجود نداشته و براي دارنده مهارت عادي در فن مذكور معلوم و آشكار نباشد و از نظر صنعتي، اختراعي كاربردي محسوب مي شود كه در رشته اي از صنعت قابل ساخت يا استفاده باشد و مواد از صنعت، معناي گسترده آن است و شامل مواردي نظير صنايع دستي، كشاورزي، ماهيگيري و خدمات نيز مي شود.
گواهينامه اختراع: سندي است كه «اداره مالكيت صنعتي» براي حمايت از اختراع صادر مي كند و دارنده آن مي تواند از حقوق انحصاري آن بهره مند شود. حقوق ناشي از اختراع ثبت شده قابل انتقال است و در صورت فوت صاحب حق به ورثه او منتقل مي شود.
اقدامات لازم براي ثبت اختراع:
براي ثبت اختراع: بايستي اظهارنامه ثبت اختراع به اداره مالكيت صنعتي تسليم شود و بايد موضوعي را كه حمايت از آن درخواست مي شود، تعيين گردد و به فارسي تنظيم شود و داراي تاريخ و امضاء بوده و خواسته، توصيف ادعا، خلاصه اي از توصيف اختراع و در صورت لزوم نقشه هاي مربوط را در برداشته باشد.
ب) طرح صنعتي
هرگونه تركيب خطوط با رنگها و هرگونه شكل سه بعدي با خطوط، رنگها و يا بدون آن، به گونه اي كه تركيب يا شكل يك فرآورده صنعتي يا محصولي از صنايع دستي را تغيير دهد، طرح صنعتي است.
طرح صنعتي زماني قابل ثبت است كه جديد و يا اصيل باشد. منظور از طرح صنعتي جديد، طرحي است كه از طريق انتشار به طور محسوس و يا از طريق استفاده به هر نحو ديگر قبل از تاريخ تسليم اظهارنامه و يا برحسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه براي ثبت در هيچ نقطه اي از جهان براي عموم افشاء نشده باشد.
اقدام لازم براي ثبت طرح صنعتي
براي ثبت طرح صنعتي، بايستي اظهارنامه ثبت طرح صنعتي تنظيم و به اداره مالكيت صنعتي تسليم شود. اين اظهارنامه، همراه با نقشه، عكس و ساير مشخصات گرافيكي كالا كه تشكيل دهنده طرح صنعتي هستند و ذكر نوع فرآورده هايي كه طرح صنعتي براي آنها استفاده مي شود، خواهد بود.
اين اظهارنامه بايستي در بردارنده مشخصات طرح باشد.
ج) علائم، علائم جمعي و نام هاي تجاري
1- علامت : يعني هر نشان قابل رؤيتي كه بتواند كالاها يا خدمات اشخاص حقيقي يا حقوقي را از هم متمايز سازد.
2- علامت جمعي: يعني هر نشان قابل رؤيتي كه با عنوان علامت جمعي در اظهارنامه ثبت معرفي شود و بتوانيد مبدأ و يا هرگونه خصوصيات ديگر مانند كيفيت كالا يا خدمات اشخاص حقيقي و حقوقي را كه از اين نشان تحت نظارت مالك علامت جمعي استفاده مي كنند متمايز سازد.
3- نام تجاري: يعني اسم يا عنواني كه معرف و مشخص كننده شخص حقيقي يا حقوقي باشد.
اقدامات لازم براي ثبت علامت و نام تجاري:
متقاضي بايستي اظهارنامه ثبت علامت را به همراه نمونه علامت و فهرست كالاها يا خدماتي كه ثبت علامت براي آنها درخواست شده و بر اساس طبقه بندي قابل اجرا يا طبقه بندي بين المللي باشد به اداره مالكيت صنعتي تسليم نمايد.
استفاده غيرمجاز و نقض حقوق مالكان حقوق مالكيت صنعتي (حق اختراع، طرح صنعتي، علائم و نام تجاري) جرم است و مرتكب علاوه بر جبران خسارت وارده، به پرداخت جزاي نقدي از ده ميليون تا پنجاه ميليون ريال يا حبس تعزيري از يك روز تا شش ماه و يا هر دوي آنها محكوم مي گردد.
دوم: مصاديق حقوق مالكيت ادبي و هنري در حقوق ايران
الف: حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان: عبارت است از حق انحصاري پديدآورنده يك اثر نسبت به اثري كه به وجود آورده است به منظور استفاده و بهره برداري از منافع نامي آن و جلوگيري از هرگونه سوءاستفاده از آن.
واژه اي كه در حقوق ايران و كشورهاي غربي به عنوان مباني حقوق مؤلف به كار مي رود كپي رايت (copy right)است. كپي رايت عبارتست از: حقوق بهره برداري از آثار هنري يا ادبي كه متعلق به صاحب اثر مي باشد و نوعي حمايت بر اساس قانون مي باشد كه به آثار ادبي و هنري اصيل تعلق مي گيرد.
در حقوق ايران، قانون حمايت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان ارسال 1348 تصويب و تاكنون قابليت اجرايي دارد.
به موجب ماده 2 اين قانون آثار مورد حمايت از اين قانون به شرح زير مي باشد:
- 1- كتاب و رساله و جزوه و نمايشنامه و هر نوشته ديگر علمي و فني و ادبي و هنري
- 2- شعر و ترانه و سرود و تصنيف كه به هر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا نشر شده باشد.
- 3- اثر سمعي و بصري به منظور اجراء در صحنه هاي نمايش يا پرده سينما يا پخش از راديو يا تلويزيون كه به هر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا نشر شده باشد.
- 4- اثر موسيقي كه به هر ترتيب و روش نوشته يا ضبط يا نشر شده باشد.
- 5- نقاشي و تصوير و طرح و نقش و نقشه جغرافيايي ابتكاري و نوشته ها و خطهاي تزئيني
- 6- هرگونه پيكره (مجسمه)
- 7- اثر معماري از قبيل طرح و نقشه ساختمان
- 8- اثر عكاسي كه با روش ابتكاري و ابداع پديدآمده باشد.
- 9- اثر ابتكاري مربوط به هنرهاي دستي يا صنعتي و نقشه قالي و گليم
- 10- اثر ابتكاري كه بر پايه فرهنگ عامه (فولكلور) يا ميراث فرهنگي و هنري ملي پديدآمده باشد.
- 11- اثر فني كه جنبه ابداع و ابتكار داشته باشد.
- 12- هرگونه اثر مبتكرانه ديگر كه از تركيب چند اثر از اثرهاي نامبرده در اين فصل پديد آمده باشد.
به موجب اين قانون نشر يا پخش يا عرضه آثار مورد حمايت اين قانون، بدون اخذ اجازه از صاحب اثر، جرم و مستوجب مجازات از شش ماه تا سه سال حبس است.
چاپ و پخش ونشر ترجمه متعلق به ديگري بدون اجازه مترجم جرم و قابل مجازات است.
علاوه بر قانون فوق، قانون ديگري به عنوان «قانون ترجمه و تكثير كتب و نشريات و آثارصوتي در سال 1352 به تصويب رسيده است.»
به موجب مقررات اين قانون، حق تكثير يا تجديدچاپ و بهره برداري و نشر و پخش هر ترجمه اي با مترجم و يا وارث قانوني است. ضمناً تكثير كتب و نشريات به قصد فروش يا بهره برداري مادي از طريق چاپ است يا عكسبرداري يا طرق مشابه بدون اجازه صاحب حق ممنوع است.
ب) حقوق پديدآوردندگان نرم افزارهاي رايانه اي:
به موجب اين قانون حق نشر، عرضه و اجرا و حق بهره برداري مادي و معنوي نرم افزار رايانه اي متعلق به پديدآورندگان آن است و مدت حقوق مادي 30 سال از تاريخ پديدآورندگان نرم افزار و مدت حقوق معنوي نامحدود است.
ثبت نرم افزارهاي موضوع حمايت اين قانون پس از صدور تاييديه فني توسط شوراي عالي انفورماتيك، حسب مورد توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و يا مرجع ثبت شركت ها و اداره مالكيت صنعتي انجام مي شود.
ضمناً در صورت نقض حقوق مورد حمايت اين قانون، مرتكب علاوه بر جبران خسارت به حبس از نود و يك روز تا شش ماه و جزاي نقدي از ده ميليون ريال تا پنجاه ميليون ريال محكوم مي گردد.
ضمناً شاكي خصوصي مي تواند تقاضا كند تا حكم دادگاه در يكي از روزنامه ها با انتخاب و هزينه او آگهي شود.
http://dadgostary-es.ir/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=1795&Itemid=119
