وقتی می توانیم معامله را فسخ کنیم

وقتی می توانیم معامله را فسخ کنیم
در اصطلاح حقوقی به داشتن اختیار بر هم زدن معامله «خیار» می گویند.

وقتی می توانیم معامله را فسخ کنیم

در اصطلاح حقوقی به داشتن اختیار بر هم زدن معامله «خیار» می گویند. از دیدگاه قانون مدنی ماده ۳۹۶ انواع خیارات برای فسخ معامله ۱۰ مورد است که خیار مجلس، شرط، تاخیر ثمن، رویت و تخلف از وصف، غبن، عیب، تدلیس، تبعیض صفقه، تخلف شرط و خیار حیوان را شامل می شود.

بر این اساس، خیار مجلس، اختیاری است که به هر یک از خریدار و فروشنده داده می شود تا زمانی که متفرق نشده اند و در محل حضور دارند بتوانند معامله را فسخ کنند.

این در حالی است که خیار تاخیر از ثمن زمانی کاربرد دارد که فروشنده صبر ایوب ندارد و خریدار در پرداخت ثمن یا همان پول تعلل می کند. در این شرایط است که ماده۴۰۲ قانون مدنی به کار می آید، چرا که این ماده می گوید هرگاه فروشنده و خریدار زمانی را برای پرداخت پول مشخص نکرده باشند و ۳ روز از تاریخ معامله بگذرد و فروشنده کالا را در اختیار مشتری نگذارد و مشتری هم قیمت جنس را نپردازد، فروشنده حق دارد معامله را فسخ کند.

این در حالی است که اگر خریدار ظرف ۳ روز ثمن معامله را پرداخت کند دیگر فروشنده حق فسخ ندارد. نکته مهم در این نوع خیار این است که هرگاه کالا از آن دسته اجناسی باشد که در کمتر از ۳ روز فاسد می شود یا افت قیمت پیدا می کند فروشنده هر زمانی که احساس کرد کالا در حال فساد یا کسر قیمت است می تواند معامله را برهم بزند.

● کلاه گشاد و خیار غبن

گاهی اوقات افراد بدون هیچ تحقیق و تفحصی معاملاتی انجام می دهند و پس از اتمام کارها تازه متوجه ضرر و زیانی که متحمل شده اند می شوند. بیشتر وقت ها کار دو طرف این قبیل معاملات به دعوا می کشد و عاقبت، یک طرف معامله با این فکر که دیگر هیچ راه حلی وجود ندارد، دست از کار می کشد. این در حالی است که قانون برای این قبیل افراد نیز راه چاره ای گذاشته است.

نکته: مواقعی که خریدار ثابت کند فروشنده با زبان چرب و نرم خصوصیاتی برای جنسش بیان کرده که در واقع فاقد آنها بوده و مشتری از همه جا بی خبر هم جنس را خریده می تواند معامله را فسخ کند

ماده ۴۱۶ قانون مدنی برای آنهایی که گمان می کنند کلاه بزرگی بر سرشان رفته است خیار غبن را پیش بینی کرده تا از این طریق اگر در معامله ای دچار زیان شدند آن را فسخ کنند. پس هرگاه یکی از فروشنده یا خریدار در معامله غبن فاحش داشته باشد، با استناد به این نوع از خیار بعد از آگاه شدن از این زیان فاحش می تواند معامله را فسخ کند.

نکته مهم این که استناد به خیار غبن برای فسخ معامله در صورتی پذیرفته می شود که فرد زیان دیده هنگام معامله به قیمت عادله یا همان قیمت روز آگاه نباشد ولی اگر از قیمت روز آگاهی داشته باشد آن وقت نمی تواند معامله را به استناد این ماده قانونی فسخ کند. نکته دیگر این که خیار غبن فوری است یعنی به محض اطلاع طرفین باید اجرا شود و تعلل در آن جایز نیست.

● گنجشک قناری نما

جمله گنجشک رنگ کردن و جای قناری فروختن مصداق نوع دیگری از خیاری است که به خریدار داده شده تا بتواند معامله را فسخ کند، آن هم در مواقعی که خریدار ثابت کند فروشنده با زبان چرب و نرمش خصوصیاتی برای جنسش بیان کرده که در واقع فاقد آنها بوده و مشتری از همه جا بی خبر هم جنس را خریده ولی سرانجام متوجه کلک او شده است.

ماده ۴۱۰ قانون مدنی در این باره می گوید :«هرگاه کسی مورد معامله را ندیده و آن را فقط با بیان اوصاف توسط فروشنده خریده و بعد از دیدن آن بفهمد جنس مورد معامله دارای اوصاف ذکر شده نیست، می تواند معامله را فسخ کند.» این در حالی است که اگر مشتری جنس مورد معامله را دیده باشد و بداند مورد معامله، آن اوصاف و خصوصیات را ندارد دیگر نمی تواند معامله را فسخ کند. البته باید توجه داشت هرگاه خریدار جنسی را قبلا دیده باشد و به اعتماد دیدن قبلی اقدام به معامله کند ولی بعد از خرید متوجه شود آن خاصیت قبلی را ندارد اختیار فسخ معامله را دارد.

● بنجل فروشی

ماده ۴۲۲ قانون مدنی می گوید اگر بعد از معامله معلوم شود که مبیع (کالا) معیوب است مشتری حق دارد یا معامله را فسخ کند یا ضمن پذیرفتن جنس معیوب ، تفاوت قیمت جنس معیوب و سالم را از فروشنده بگیرد.

به این خیار، خیار عیب می گویند. خیار عیب زمانی قابل استناد است که برای مشتری ثابت می شود در حین معامله، عیب وجود داشته ولی مخفی بوده است. عیب هم زمانی مخفی محسوب می شود که مشتری زمان خرید از آن آگاه نباشد. نکته دیگر این که بعد از آگاه شدن به عیب عمل به خیار فوری است یعنی باید به محض مطلع شدن از عیوب موجود برای فسخ معامله اقدام کرد.

● فریب در معامله

فریب در معامله را حتما خیلی ها تجربه کرده اند اما شاید بیشتر افراد فریب خورده نتوانسته باشند حقوق از دست رفته شان را احقاق کنند. این در حالی است که قانون برای افراد فریب خورده در معامله تسهیلاتی قائل شده، به طوری که اگر فروشنده عملیاتی انجام دهد که موجب فریب خریدار شود، مشتری می تواند از خیار تدلیس استفاده و معامله را فسخ کند. البته نکته مهم در این باره این است که عملیات فریب باید پیش از انجام معامله رخ داده باشد تا به این وسیله رغبت انجام معامله در مشتری ایجاد شود.

روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )