مستثنیات اراضی یا مستثنیات مالکانه

مستثنیات مالکانه چیست؟

مستثنیات اراضی از گذشته های دور تا به امروز یکی از بیشترین مسائلی است، که مردم بر سر آن درگیری و اختلاف دارند. از همین رو بسیاری از افراد جهت حل مشکل و یا اختلاف خود به وکیل ملکی در اصفهان یا هر شهر دیگری مراجعه می کنند تا با اخذ مشاوره از فردی که اطلاعات و تجربیات بیشتری دارد بهتر در این مسیر قدم بگذارند. یکی از ابن مسائل تشخیص ملی بودن یا مستثنی بودن زمین مورد اختلاف است.

اما ما به چه شکلی باید بفهمیم که یک زمین جزء اراضی ملی است یا سابقه ی احیا و کشاورزی دارد و در دسته ی اراضی مستثنیات مالکانه به حساب می آید؟ اصلاً چه زمینی احیا شده و چه زمینی غیر احیا شده محسوب می شود؟
تا موقعی که یک زمین دارای شکل طبیعی باشد و انسان هیچ نوع دخالت فیزیکی در آن انجام نداده باشد زمین غیر احیا شده محسوب خواهد شد و به سه دسته ملی و مرتعی و موات تقسیم می شود. اما چنانچه انسان عملی انجام دهد با این هدف که از زمین بهره برداری کند، زمین احیا شده یا مستثنیات نامیده می شود.

مستثنیات اراضی

کارشناس وظیفه دارد که به وسیله روش های علمی و با در نظر گرفتن ملاک های فنی و تخصصی و همچنین از طریق دانش و تجربه ای که دارد به قاضی کمک کند و درخواست های او را از قبیل تعیین تاریخی که زمین مورد نظر احیا شده است و معلوم کردن این که در تاریخی که قاضی می گوید آیا زمین احیا شده بوده یا پس از آن احیا شده است، را برآورده کند.

به طور معمول قضات یا سال تصویب قانون ملی شدن اراضی یعنی سال ۱۳۴۱ را ملاک احیا بودن یا ملی بودن زمین در نظر می گیرند و یا زمان اجرای قانون و صدور برگ تشخیص. این امکان نیز وجود دارد قاضی بدون آن که زمانی مشخص کند از کارشناس بخواهد که سابقه ی احیا زمین را مشخص کند. این جاست که کارشناس باید به درستی به وظیفه خود عمل نموده و به قاضی کمک کند تا وی بتواند با اطمینان حکمی عادلانه صادر کند.

مستثنیات یعنی چه؟

 

اصولا یک طرف پرونده های مستثنیات اراضی ادارات منابع طبیعی هستند به نمایندگی از دولت که وظیفه محافظت و نگهداری از اراضی ملی و مراتع را از دست متجاوزین بر دوش دارند. طرف دیگر پرونده نیز اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی قرار دارند که به طور معمول دارای ادعای مالکیت و تصرف در زمین مورد بحث را دارند و این چنین ادعا می کنند که زمین مزبور سابقه احیا داشته و جزو اراضی ملی نیست.

 

تعریف اصطلاحات احیای اراضی و مرتع

•  احياي اراضي
  احیای اراضی به اقدامات و عملیاتی گفته می شود که باعث تغيير وضع طبيعي زمين جهت بهره برداری از آن شده و در عرف به عنوان آباد کردن به حساب می آید. این اقدامات عبارت است از زراعت، درختکاري، بنا ساختن، ايجاد تأسيسات و غيره.
•  مرتع
  به زمینی گفته می شود که دارای پوشش طبیعی بوده و برای زراعت یا تولید چوب مناسب نیست اما می توان از آن زمین جهت چرای دام، آبخیزداری، توسعه حیات وحش یا تفرجگاه استفاده کرد. به بیانی دیگر مرتع زمینی است که پوشش نباتات طبیعی دارد که اغلب علفی چندساله، بوته، درختچه‌ و گاهی هم درختان پراکنده دارد و عموماً در فصل چرا دام ها در آن چرا می کنند. مرتع کارکرد های مختلفی مثل حفظ آب و خاک، ارزش‌های زیست محیطی و یا تأمین غذای دام اهلی و وحشی دارد.

ویژگی هایی که زمین احیا شده یا مستثنیات

•  زمین مورد نظر در عرف و عمل، زمین کشاورزی اعم از زراعی یا باغی به حساب آید.
• زمین هم به صورت عرفی و هم عملی جزو اراضی مزروعی منطقه یا روستا باشد.
•  چنانچه زمین در محدوده آبیاری یک منبع آبی همچون چاه، چشمه، قنات، رودخانه و… قرارداشته باشد.
•  زمین مورد بحث مسطح و جهت انجام زراعت و ابیاری آماده شده باشد.
•  زمین شیبی نامتعارف و تند نداشته و در اصطلاح عرفی به دیمزار معروف باشد.
•  در صورتی که زمین دیمزار یا آبی زار بوده و دارای محدوده قانونی یا ثبتی یا عرفی معین باشد.
•  زمین تحجیر شده باشد. تحجیر به معنای هر کاری است که نشان از شروع به احیای زمین باشد مثل سنگ چینی دور زمین، جمع آوری سنگها و توده کردن آنها، نهر کندن دور زمین و امثال ذلک.
•  وجود جوی های قدیمی و یا آثار جوی های قدیمی که موجب می شوند آب قنوات یا چشمه ها به زمین برسد.
•  وجود درختان کهن سال در مسیر جوی های قدیمی و اطراف زمین.
•  در صورتی که زمین در ذیل بالاترین جوی آبیاری موجود یا قدیمی قرار داشته باشد. به طور معمول اراضی که در بالا دست جوی قرار دارند به علت آن که از اول آب به آنها سوار نمی شده اراضی غیر احیا شده و اراضی زیر جوی چون آب به آنها سوار بوده اراضی احیا شده و یا به عبارتی مستثنیات اراضی محسوب می شوند.
•  وجود بناهای قدیمی و سنتی که به کشاورزی وابستگی دارد مثل: خانه باغ، دامداری، آب انبار و…. در زمین.
•  در صورتی که در پوشش گیاهی زمین مورد اختلاف آثاری از گیاهان مرتعی چند ساله و گونه های پایای مرتعی وجود نداشته باشد.
•  چنانچه پوشش گیاهی که در حال حاضر در زمین موجود است نمایانگر آثار زراعت های قدیمی تر باشد.
•  اگر کارشناس انتخاب شده از سوی دادگاه آثار احیای قدیمی و سابق را با بهره گیری از ابزار استرئوسکوپ مشاهده کند. با این شرط که این کارشناس دارای صلاحیت فنی ویژه تفسیر عکسهای هوایی باشد.
•  در صورتی که طبق نقشه های هوایی که بر همین مبنا ترسیم شده است، زمین مورد بحث در بخش اراضی مزروعی قرار گرفته باشد. البته تشخیص این امر نیز بسیار حساس است و لازم است کارشناسان تلاش کنند که از این نقشه ها جهت اثبات دیگر دلایل خود استفاده کنند.
•  سن درختان قدیمی نشان دهنده قدمت احیای باغ علی الخصوص در باغات دیم و اراضی شیب ‌دار است.
•  چنانچه در مناطق دیمزار راه ها و گذرگاه هایی وجود داشته باشد که بیان کننده استفاده سابق از آن ها به منظور رفت و آمد به این اراضی دیمزار بوده و اکنون متروکه شده و تنها آثاری از آن بر جای مانده است.
•  وجود خرمن گاه های قدیمی یا آثار آن در بخشی از اراضی. در گذشته این خرمن گاه های قدیمی در یک قطعه زمین صاف در جاهای بلند و مرتفع ساخته می شده تا از وزش باد جهت جدا کردن دانه از کاه استفاده کند.
•  اگر در آرایش زمین مورد اختلاف، آثاری از شخم زدن و شیار و قطعه بندی و کرت بندی و بیجه بندی های رویت شود که نشان دهنده مزروعی بودن زمین باشد.
•  وضعیت و موقعیت مکانی زمین باید به شکلی باشد که در عرف به عنوان چراگاه و مرتع شناخته نشده باشد .
•  شیب زمین مناسب و جنس خاک آن مستعد زراعت باشد، حتی اگر سال‌ ها از کشت دور بوده و آثار زراعت در آن محو شده باشد اما لازم است وضعیت زمین بیان کننده این باشد که در گذشته بیکار نبوده و کشاورزان حداکثر استفاده را از آن برده اند.
•  با وجود آن که در جایگاه اجرا کردن مواد ۲ و ۵۶ از قوانین ملی شدن اراضی و عدم دریافت اعتراض مردمی ظرف مهلت قانونی اسناد مالکیت مردم باطل شده و ضرورت دارد که سند جدید به نام دولت صادر شود، اما توجه نمودن و دقت کردن در مفاد اسناد و مبایعه نامه های قدیمی ممکن است در تشخیص قدمت احیای اراضی مورد اختلاف کمک موثری باشد.

مستثنیات اراضی یعنی چه؟

نکته بسیار مهمی که می توان بدان اشاره کرد این است که در صورتی که یک زمین هیچ کدام از ویژگی های ذکر شده در فوق را نداشته باشد، به طور حتم ملی و مرتعی بوده و جرء مستثنیات اراضی تلقی نخواهد شد.
وکیل  بر آن است که جهت احقاق حق مردمی که اراضی احیا شده آن ها در زمان اجرای قانون به اشتباه و یا به هر دلیلی جزو اراضی ملی تشخیص داده شده است، تلاش کند. کارشناسان قوه قضاییه هم باید تمام دقت و دانش خود را برای تشخیص به کار گرفته و آن را با صداقت و دقت انجام بدهند. به طور قطعی چنین صداقتی باید در خصوص اراضی ملی و مرتعی که مورد تخریب و تصرف متجاوزین قرار گرفته، صورت بگیرد، به این دلیل که اراضی ملی که سرمایه عمومی جامعه است حفظ و حراست شوند.

شماره وکیل پایه یک ایلام 09185104800