اجاره ‌به‌ شرط‌ تملیک خودرو

 

وکیل اجاره به شرط تملیک در ایلام

اجاره‌ به ‌شرط ‌تملیک، قراردادی خاص است و در فقه و قانون سابقه نداشته، این اصطلاح، اولین بار در آیین نامه اجرایی اجاره ‌به‌ شرط‌ تملیک مصوب ۲۶ آبان ۱۳۶۱ توسط شورای پول و اعتبار و سپس در قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب ۸ شهریور ۱۳۶۲ به کار گرفته شد.

با وجود این، این نهاد تازه تاسیس حجم بسیاری از پرونده‌ها در دادگاه‌ها را به خود اختصاص داده است.

ماده ۵۷ آیین نامه تسهیلات اعطایی بانکی و آیین نامه فصل سوم عملیات بانکی بدون ربا مصوب هیات وزیران‌ به این شکل به تعریف ان پرداخته؛ اجاره ‌‌به‌‌ شرط ‌تملیک، عقد اجاره‌ای است که دران شرط شود، مستاجر در پایان مدت اجاره و در صورت عمل به تمام شرایط مندرج در عقد، مالک عین مستاجره گردد.

طبق ماده ۵۹ آیین نامه مذکور، بانک ‌ها موظف به ارائه تسهیلات در قالب قرارداد اجاره‌ به‌ شرط‌ تملیک نسبت به اموال منقول و غیر منقول هستند.

تصریح قانون‌گذار به اموال منقول، رایج‌ترین شکل ان یعنی اجاره‌ به‌ شرط‌ تملیک خودرو را به ذهن متبادر می سازد که وفق ان متقاضیان اجاره خو درو در پایان مدت اجاره با انجام تمام تعهدات خود، مالک خودرو خواهند شد

ماهیت و عناصر قرارداد اجاره به شرط تملیک

در قرارداد اجاره به شرط تملیک، “تملیک” در قصد انشای طرفین جنبه فرعی دارد.

هرچند بین طرفین انگیزه اصلی تملیک باشد.

پس تملیک شرط ضمن عقد محسوب می‌شود و ماهیت اصلی این قرارداد، اجاره است که با شروطی منعقد می‌گردد.

دو عنصر اصلی عقد اجاره به شرط تملیک؛ عقد اجاره و شرط ضمن عقد است. شرط ضمن عقد اجاره به شرط تملیک به دو شکل صورت پذیر است و عبارات و الفاظ در ذکر شرط بسیار تعیین کننده است.

اگر تحقق مالکیت، در قرارداد درج شود “شرط نتیجه” خواهد بود ولی اگر به گونه‌ای تنظیم شود که پس از اتمام اجاره، موجر مکلف به انتقال مورد اجاره به مستاجر شود چون انجام یک عمل مد ‌نظر است پس “شرط فعل” خواهد بود. نتیجه تفکیک انواع شروط این است که؛ اگر به شکل شرط نتیجه درج شده باشد، به محض اتمام مدت اجاره مالکیت مستاجر محقق می‌شود ولی اگر به صورت شرط فعل تنظیم شده باشد تا قبل از اقدام موجر برای انتقال مالکیت، هیچ حقی برای مستاجر متصور نیست.

انواع نمونه قرارداد اجاره به شرط تملیک

به طور کلی این قرارداد به دو شکل تنظیم می‌شود. این دو دسته را توضیح می‌دهیم:

اجاره به شرط تملیک با شرط فعل

در این نوع از قرارداد، موجر یا مالک اصلی، مبلغی که بابت مورد اجاره باید پرداخت شود را به عنوان اجاره بها در نظر می‌گیرد. علاوه بر این اجاره بها، شروط خاصی را نیز برای مستاجر در نظر می‌گیرد. مستاجر علاوه بر پرداخت اجاره بها و عمل به شروط تعیین شده، باید رضایت موجر را هم کسب کند. در آخر زمانی مالکیت به مستاجر انتقال پیدا می‌کند که موجر به آن راضی باشد.

اجاره به شرط تملیک با شرط نتیجه

در این نوع از قرارداد، انتقال مالکیت تنها به شرط انجام تمام تعهدات انجام می‌شود. این نوع از قرارداد بیشتر مورد توجه مستاجران است و محبوبیت بیشتری دارد. زیرا تضمین می‌کند که با عمل به قرارداد، در انتها مالکیت به مستاجر منتقل شود. در این قرارداد به مستاجر تضمین داده می‌شود که اگر اجاره بها را پرداخت کند و شروط قرارداد را انجام دهد، مانعی برای انتقال مالکیت وجود ندارد. در واقع با پرداخت آخرین قسط از اجاره، مالکیت خود به خود به مستاجر منتقل می‌شود و اقداماتی مانند تنظیم سند، راهی برای اثبات بیشتر این مالکیت است. برای مثال در نمونه قرارداد اجاره به شرط تملیک که یک طرف قرارداد بانک باشد، ماده 57 آیین نامه قانون عملیات بانکی بدون ربا نیز می‌گوید:

در پایان مدت اجاره و در صورت عمل به سایر شرایط مندرج در قرارداد، (مستاجر) مال را مالک می‌شود.

علاوه بر این، در ماده ۶۴ همان آیین نامه نیز آمده است:

در قرارداد اجاره بشرط تملیک باید شرط شود که در پایان مدت اجاره و پس از پرداخت آخرین قسط مال الاجاره، در صورتی که تعهدات مستاجر انجام شده باشد، مال به مالکیت مستاجر در می‌آید.

موارد فسخ قرارداد اجاره به شرط تملیک خودرو

فسخ قرارداد اجاره به شرط تملیک خودرو با دو شیوه ممکن است؛ موارد قانونی و قراردادی.

طریق قانونی همان خیاراتی است که در عقود لازم راه دارند و طریق قراردادی ان همان حق فسخ پیش‌بینی شده در قرارداد است.

در مواردی که مدت اجاره به پایان می‌رسد و مستاجر با عمل به شروط مندرج در قرارداد، مورد اجاره به مستاجر انتقال می یابد اگر مدت اجاره بدون عمل مستاجر به شروط پایان یابد، موجر می‌تواند مورد اجاره را پس بگیرد و حالت آخر ان مربوط به زمانی است که انقضای قرارداد بر اثر فسخ طرفین در مدت اجاره رخ دهد که به شرح ان پرداختیم.

ضوابط قرارداد اجاره به شرط تملیک خودرو

وفق ماده ۶۱  آیین نامه قانون عملیات بانکی بدون ربا، مدت اجاره بشرط تملیک نباید از عمر مفید اموال بیشتر باشد.

بانکها موظف به ذکر موارد فسخ و نحوه تسویه حساب به صورت صریح در قرارداد اجاره بشرط تملیک  هستند و به تصریح ماده ۶۳ همین قانون بانک‌ها مکلف به پیش دریافت حداقل بیست درصد قیمت تمام شده بابت قسمتی از مال الاجاره برای طول مدت اجاره هستند.

به علاوه درج هرگونه شرطی که مالکیت مستاجر را در پایان مدت اجاره، متزلزل نماید ممکن نیست.

بیمه شدن مورد اجاره که به هزینه مشتری و به نفع بانک و نیز عدم حق واگذاری عین مستاجره به غیر، باید مد نظر مستاجر قرار گیرد.

شرکت های لیزینگ خودرو در ایران

یکی از رایج‌ترین روش‌های خرید خودرو در ایران و جهان لیزینگ است.

شرکت‌هایی در قالب شرکت‌های سهامی اقدام به واگذاری خو درو به صورت قرارداد اجاره به شرط تملیک به متقاضیان می‌نمایند و با تعیین میزان مبلغ و دوره‌های پرداختی، در پایان مدت اجاره و با انجام تمام تعهدات خودرو به مستاجر منتقل خواهد شد.

لازم به ذکر است که درج شرط نفی انتقال مالکیت خلاف مقتضای این عقد است.

نگاه قانون به این نوع از قرارداد

قرارداد به شرط تملیک ، از جمله قراردادهای تازه‌ای است که از زمان تصویب آن زمان زیادی نمی‌گذرد. نمونه قرارداد اجاره به شرط تملیک به قدری جدید است که پیش از انقلاب از آن صحبت نشده بود. علاوه بر این، فقه و حقوق نیز درباره آن چیزی نگفته است. در کشور ما قرارداد به شرط تملیک ابتدا در آیین نامه اجرایی اجاره به شرط تملیک نام برده شد. این آیین نامه در سال 1361 در شورای پول و اعتبار به تصویب رسید. بعد از آن در سال 1362 در قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره) استفاده شد.

برای اولین بار در ماده 57 آیین نامه تسهیلات اعطایی بانکی و آیین نامه فصل سوم عملیات بانکی بدون ربا مصوب سال 1362 هیات وزیران، به سوال قرارداد اجاره به شرط تملیک چیست پاسخ داده شد و توضیحاتی درباره ماهیت و چگونگی اجرای آن بیان شد. این توضیحات در ماده‌های 58 تا 65 آیین نامه آمده است.

در کشورهای مبدا این قرارداد، ماهیت آن را قرارداد بیع یا خرید و فروش در نظر می‌گیرند. اما در کشور ما، ماهیت اصلی قرارداد براساس عقد اجاره و ماده 466 قانون مدنی درباره اجاره تعریف می‌شود. براساس این عقد ، مستاجر مالک منافع مال در مدت اجاره است. اما با اضافه شدن شرط تملیک، در پایان مدت اجاره نیز با انجام شروط و پرداخت اجاره بها، می‌تواند مالکیت را دریافت کند. از آنجایی که این نوع قرارداد براساس عقد اجاره تنظیم می‌شود، لازم است که از قوانین اجاره نیز تبعیت کند.

وکیل پایه یک ایلام جعفرجعفرزاده