بررسی سیر قانونی تغییر نام و نام خانوادگی

بررسی سیر قانونی تغییر نام و نام خانوادگی

مقالات ارسالی به حقوق امروز

حقی به اسم «نام»

در آن شلوغی و سروصدای دادگستری که هر کس دنبال کار خویش بود، خانمی که خیلی ساکت و مظلوم به همراه پسر جوانش روی صندلی های سالن نشسته بودند، توجه مرا به خود جلب کرد، وقتی با آنها هم صحبت شدم مشخص شد آن خانم قصد تغییر نام کوچکش را دارد، اما نمی دانست باید چه کار کند. او می گفت از اسمی که والدینم برایم انتخاب کرده اند، ناراضی هستم و از همان کودکی دوست داشتم نامم را عوض کنم، ولی گویا به این راحتی نیست و اجازه نمی دهند، حالا نمی دانم باید چه کار کنم.

هر شخصی دارای یک نام و نام خانوادگی است که معمولا از قبل تولد شخص تعیین می شود و تا هنگامی که در قید حیات است همه او را به همین نام و نام خانوادگی می شناسند. این دو برادر یا دو خواهر دو قلو همیشه در کنار هم می آیند و نمی شود مثلا به اداره ای رفت و خود را فقط با نام کوچک معرفی کرد مثلا جایی بگوید من احمد هستم و تقاضای انجام فلان کار را دارم و….

همان طور که گفته شد در هر جایی از گواهی تولد گرفته تا پرونده های مدرسه و دانشگاه، سند ازدواج و طلاق و مالکیت و حتی پس از ۱۲۰ سال عمر با عزت روی سنگ قبر، این نام و نام خانوادگی است که معرف آن شخص است و دیگر خبری از القاب و عناوین مثل دکتر و مهندس و… نیست. با این اوصاف نام و نام خانوادگی دارای اهمیت فراوانی است که هر فرد را با آن می شناسند و صدا می زنند و اگر این نام یا نام خانوادگی، بد انتخاب شود، شخص همیشه در عذاب به سر می برد.

● انتخاب اسم

طبق ماده ۲۰ قانون ثبت احوال، انتخاب نام هر شخص با کسی است که خبر تولد نوزاد را به اداره ثبت احوال محل اعلام می کند. براساس قانون باید یک نام ساده یا مرکب که عرفا یک نام محسوب می شود، انتخاب شود، مثلا حسین یا محمدمهدی که در عرف به عنوان اسم واحد شناخته می شود (پس اگر در خانواده بر سر اسم نوزاد به توافق نرسیدید نمی شود اسم بچه را به عنوان مثال علی کامبیز رضا گذاشت تا دل همه فامیل را به دست آورد.) البته این نکته را نیز باید افزود که هر کس نمی تواند برود به اداره ثبت احوال و این کار را انجام بدهد، بلکه قانون این وظیفه را به ترتیب به اشخاص زیر محول کرده است که اگر هر کدام این کار را انجام نداد، شخص بعدی این وظیفه را به انجام برساند. این اشخاص عبارتند از: اول از همه پدر یا جد پدری و اگر آن دو این کار را انجام ندهند، این حق به مادر محول می شود و پس از مادر این وظیفه برعهده وصی، قیم یا امین است و بعد از اینها با اشخاصی است که قانونا عهده دار نگهداری طفل هستند.

● نام ممنوعه

باید به این نکته توجه داشت که افراد در انتخاب نام برای اطفال خود آزاد نیستند و نمی توان گفت که بچه خودم است و هر چی دوست داشته باشم صدایش می زنم، بلکه قانون محدودیت هایی را برای انتخاب نام مقرر کرده است به عنوان مثال انتخاب نام هایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می شود و همچنین انتخاب عناوین و القاب و نام های مستهجن و زننده یا نامتناسب با جنس ممنوع است. اسامی که مخالف مقدسات اسلامی است مثل عبداللات و عبدالعزی و… (لات و عزی از بت های زمان جاهلیت بوده اند) همچنین اسامی ای که تحقیرکننده باشد و ارزش انسان را تنزل دهد، غیر قابل ثبت است؛ مثلا گدا، کنیز و ۵۰ تومانی و… چرا که ارزش انسان خیلی بیشتر از پول است، حال چه ۵۰ تومانی باشد چه ۱۰۰ میلیون تومانی. باید توجه داشت اسامی که عرف نیز نمی پسندد غیرقابل ثبت است، مثلا گرگ، سگ یا اسامی ای مثل خونریز، خونخوار یا لات و… قانونگذار همچنین این اجازه را نمی دهد که اسم پسر را روی دختر یا اسم دختر را روی پسر بگذاریم و تصریح کرده است که اسم باید متناسب با جنسیت باشد، پس نمی شود اسم اکرم را برای پسر یا اسم منصور را برای دختر انتخاب کرد. یکی دیگر از ممنوعیت ها برای انتخاب اسم، اسامی خارجی است که روی افراد می گذارند، بخصوص اسامی ای که در یک برهه زمانی به موجب یک فیلم یا واقعه مد می شود، مثل جومونگ، سوسانو یا بروس لی و… پس باید انتخاب اسم از بین اسامی ایرانی یا اسلامی باشد. البته این نکته درخصوص اقلیت های مذهبی وجود ندارد و آنها در انتخاب اسم مطابق با فرهنگ و دین خودشان عمل می کنند.

اگر اسمی که انتخاب می کنید از اسامی ممنوعه نیست، برای ثبتش مشکلی ندارید اما اگر در موارد غیرممنوعه نیز مامور ثبت احوال اسم را ثبت نکرد، می توانید بخواهید تا پرونده را به هیات حل اختلاف بفرستند تا آنجا مشکل را حل کنند.

● نام خانوادگی

به موجب ماده ۹۹۷ قانون مدنی، هرکس باید دارای نام خانوادگی باشد. نام خانوادگی هرشخص نیز مطابق ماده ۴۱ قانون ثبت احوال، نام خانوادگی پدر خواهد بود. یکی از ویژگی های نام خانوادگی وجود حق تقدم برای آن است. حق تقدم نام خانوادگی با رعایت تاریخ تقدم صدور اسناد، مختص اشخاصی است که نام آنان در دفاتر مخصوص نام خانوادگی ادارات ثبت احوال به ثبت می رسد و شخص دیگری حق انتخاب آن را ندارد مگر با اجازه دارنده حق تقدم.

نکته: باید به این نکته توجه داشت که افراد در انتخاب نام برای اطفال خود آزاد نیستند و نمی توان گفت که« بچه خودم است و هر چی دوست داشته باشم صدایش می زنم» بلکه قانون محدودیت هایی را برای انتخاب نام مقرر کرده است

به عبارت ساده تر هر شخص نسبت به نام خانوادگی خود حق تقدم دارد و کسی نمی تواند از نام خانوادگی او استفاده کند، مگر با اجازه آن شخص. ناگفته نماند که این حق به ورثه قانونی شخص نیز انتقال می یابد و در صورتی که شخصی نام خانوادگی ای را غصب کند هر یک از ورثه به تنهایی می تواند نسبت به این عمل اعتراض کند و در صورتی که وراث بخواهند به شخص دیگری اجازه استفاده از نام خانوادگی خویش را بدهند باید بالاتفاق(یعنی تمام وراث) این امر را اجازه دهند تا شخص بتواند آن نام خانوادگی را اختیار کند.

● تغییر نام و نام خانوادگی

اگر اسم شما از اسامی ممنوعه است، می توانید با مراجعه به اداره ثبت احوال درخواست تغییر نام بدهید. علاوه براسامی ممنوعه در مواردی که مامور ثبت احوال اسم شما را به طور اشتباه ثبت کرده است، مثلا به جای منیژه در شناسنامه منیجه نوشته شده است یا به جای رضا در شناسنامه رژا نوشته شده است می توانید تقاضای تغییر نام را به اداره ثبت احوال تقدیم کنید.

تغییر اسم برای کسانی که به دین مبین اسلام گرویده اند و کسانی که تغییر جنسیت داده اند با تایید دادگاه یا مراجع صالح نیز ممکن است. همچنین خواهر های همنام یا برادرهای همنام با یکدیگر یا پدر پسر یا مادر دختر همنام نیز می توانند نام خود را تغییر دهند. اگر اسم شما مشکلاتی از این دست ندارد، نمی توانید آن را تغییر دهید، مگر موارد خاصی که باید به دادگاه مراجعه کنید و آن امور از حدود اختیار اداره ثبت خارج است. اما در مواردی که برای تغییر نام مجاز هستید می توانید به اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه مراجعه کنید و اصل شناسنامه با ۲ برگ فتوکپی از آن را ارائه بدهید و فرم درخواست تغییر نام را تکمیل کنید، پس از آن پرونده به هیات حل اختلاف اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه می رود تا پس از بررسی رای را صادر کنند. اگر رای علیه شما صادر شد تا ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ رای فرصت اعتراض دارید. نکته مهم در خصوص درخواست تغییر نام این است که یا باید سنتان بالای ۱۸ سال باشد یا سرپرست قانونی از طرف شما دست به کار شود و درخواست بدهد.

● تغییر نام خانوادگی

برای تغییر نام خانوادگی مساله کمی متفاوت تر است و تغییر نام خانوادگی از تغییر اسم راحت تر است. در این خصوص اگر نام خانوادگی شما از اسامی ممنوعه بود می توانید با درخواست تغییر نام خانوادگی آن را عوض کنید.(برخی از نام خانوادگی های ممنوع عبارتند از: اسامی محل چه خودشان به تنهایی باشند، چه به همراه یک اسم دیگر، مثل مجیدی نیشابوری یا کرجی. همچنین به کار بردن القاب و عناوین مثل دکتر، مهندس، سردار یا… در نام خانوادگی ممنوع است و همچنین اسامی منتسب به خاندان پهلوی مثل پهلوی دوست یا…). در غیر از موارد ممنوعه نیز می توان در شرایطی نام خانوادگی را تغییر داد، اول از همه در مورد خانم هایی که می خواهند نام خانوادگی شوهرشان را استفاده کنند در این خصوص ماده ۴۲ قانون ثبت احوال تصریح می کند: زوجه می تواند با موافقت همسر خود تا زمانی که در قید زوجیت می باشد از نام خانوادگی همسر خود بدون رعایت حق تقدم استفاده کند و در صورت طلاق ادامه استفاده از نام خانوادگی موکول به اجازه همسر است. دوم این که افراد بالغ بالای ۱۸ سال که از نام خانوادگی خود راضی نیستند، می توانند با تکمیل درخواست در اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه تقاضای تغییر آن را به اداره ثبت احوال ارائه دهند. همچنین فرزندانی که پدرشان نام خانوادگی شان را تغییر داده و آنها هم می خواهند همنام پدرشان باشند، می توانند این کار را انجام دهند، البته باید از پدر اجازه بگیرند.

مدارک لازم برای تغییر نام خانوادگی، علاوه بر اصل شناسنامه و ۲ برگ فتوکپی از تمامی صفحات، پر کردن فرم مربوطه و همچنین ارائه اجازه نامه که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده است. در انتها باید یادآور شد برگشت به نام خانوادگی اولیه ممکن نیست پس قبل از تغییر نام خانوادگی تصمیم خود را بگیرید.

علی طالبی
روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )