مقادير ديه كامله
مقادير ديه كامله
حجةالاسلام والمسلمين حسين كريمى
استاديار گروه فقه و مبانى حقوق اسلامى دانشگاه قم
چكيده
اين مقاله، بعد از مقدمهاى كوتاه، در سه بخش اصلى فراهم آمده است. در بخش اول، فتاواى فقها و خلاصهاى از ادله آنها در باره مقدار ديه كامله آمده است. ديه كامل يك مرد مسلمان در فقه اماميه بر مبناى مشهور فقيهان، يكى از اين انواع است: صد شتر، دويست گاو، هزار گوسفند، هزار دينار، ده هزار درهم و دويستحله.
در بخش دوم، نويسنده، روايات اين باب را به شش گروه تقسيم كرده است.
بخش سوم، نويسنده به اجتهاد در ادله پرداخته و نتيجه آن را به عنوان يك نظريه علمى ارائه نموده است. اهم مطالب نويسنده در اين بخش به شرح زير است:
1. معيار اصلى در باب ديات، شتر مىباشد و بقيه انواع به عنوان قيمتبراى سهولت در پرداخت، عدل آن قرار گرفته است.
2. تخيير در انتخاب يكى از انواع ششگانه، مخصوص صورتى است كه اختلاف فاحش در قيمت نباشد.
3. در صورت اختلاف فاحش قيمتها، نوع شتر كه مجعول اولى است، مورد عمل قرار مىگيرد.
4. موضوع ديه اعيان، انواع ششگانه است; لذا رجوع به قيمت آنها بدون تراضى و تصالح امكانپذير نيست.
كليد واژهها: 1- احكام ديه 2- انواع ديه كامله3- فتاواى فقيهان در مورد ديه كامله
1 . مقدمه ديه كامل يك مرد مسلمان در فقه اماميه بر مبناى مشهور فقيهان، يكى از انواع صد شتر، دويست گاو، هزار گوسفند، هزار دينار، ده هزار درهم و دويستحله مىباشد. چون در زمان حاضر بين اين انواع اختلاف قيمتبه طور فاحش وجود دارد، تا جايى كه بين نوع شتر و نوع حله ميليونها تومان اختلاف قيمت است، قهرا اين شبهه به ذهن مىرسد كه قانونگذار اسلام با آنكه آگاه بر «ماكان و مايكون» و عارف به اوضاع آينده جهان بوده است، چگونه چنين حكمى را براى عموم مسلمانان تشريع نموده است. اين مقاله بر آن است كه اين حكم فقهى را از ريشه بررسى و پاسخ اين شبهه را با مبانى علمى تبيين نمايد. در هر حال، نگارنده از خداى متعال مدد مىطلبد و از ارواح پاك محمد و آل او – صلوات الله عليهم اجمعين كه وسائط فيض ربوبىاند – استعانت مىجويد. 2 . اقوال فقهاى اماميه از آنچه در كتابهايى مثل «مفتاح الكرامة» و «جواهر الكلام» بيان شده است، استفاده مىشود كه فقهاى اماميه در باره مقادير ديه كامل و روش انتخاب آن ديدگاههاى مختلفى دارند. برخى از اين نظرات به شرح زير است: الف: ديه كامل، يكى از انواع ششگانه (صد شتر، دويست گاو، هزار گوسفند، هزار دينار، ده هزار درهم و دويستحله) مىباشد و اين امر مورد اجماع و تسالم فقهاى عظيم الشان است. (1) ب: مشهور فقهاى قديم و جديد برآنند كه انتخاب يكى از انواع مذكور با جانى است و وظيفه اصلى در هر يك از انواع ششگانه مذكور تخيير است و فرقى بين صورت تساوى قيمت و اختلاف آن نيست. (2) در اين زمينه فقيه معروف، – محقق اول، – مىنويسد: هر يك «از اين شش نوع، وظيفه اصلى و هيچيك مشروط بر عدم دسترسى به نوع ديگر نيست و جانى در انتخاب مخير حضرت امام خمينى قدس سره در كتاب تحرير الوسيله مىنويسد: ‹رسث/››ح )5( ».تسين طرش عاونا باختنا رد لوتقم ىايلوا تياضر و تميق ىواست« حح :دسيونىم ;ملاكلارهاوج بحاص حح )4( ».تسا ىناج اب رايتخا و ،تسين ىرگيد ىارب لدب كيچيه و ىلصا هفيظو مادك ره عاونا نيا« حح :دسيونىم دعاوق باتك رد ;ىلح هملاع» ححخ)3( «ظاهر اين است كه، امور ششگانه [انواع ديات] هر كدام وظيفه اصلى است و جانى در انتخاب هر يك از آنها مخير است و رعايت تنويع [وجوب هر جنس بر دارندگان آن جنس] لزومى ندارد، بنابراين، هر كس مىتواند هر نوعى را كه بخواهد انتخاب كند ولو اينكه قيمتها مختلف باشد.» ج: در مقابل، جمعى از فقها عقيده به تنويع دارند و گفتهاند: بر دارندگان نقدينه، درهم و دينار و بر شترداران، شتر و بر گاوداران، گاو و بر گوسفندداران، گوسفند و بر بافندگان و پارچهداران حله واجب است. و اين قول، مختار صدوق و مفيد و شيخ; در نهاية و خلاف و مبسوط و سلار; در مراسم و ابن حمزه; در وسيله و قاضى ابن براج; است. (6) د: از كلام قاضى ابن براج در كتاب «المهذب» چنين استفاده مىشود كه تعيين و كفايت انواع ششگانه بر سبيل تنويع در خصوص صورت تساوى قيمت آنها مىباشد. (7) صاحب جواهر اين قول را خلاف فتاوى و معقد اجماع منقول معرفى مىكند. (8) 2
